Akdeniz mutfağı, tüm dünyada ün salmış lezzetleriyle en beğenilen mutfak kültürlerinden biridir. Adından da anlaşılabileceği gibi Akdeniz çevresinde yaşayan farklı toplulukların damak zevkinden yola çıkılarak ortaya konulan Akdeniz mutfağı, benzersiz lezzetlere sahiptir. Ancak coğrafi anlamda çok büyük ve geniş bir alana yayılmakla birlikte köklü bir tarihe de sahip olan Akdeniz mutfağı da kendi içinde sayısız çeşitlilik barındırır.
Farklı Kültürlerin Kesişim Noktası: Akdeniz Mutfağı
Akdeniz mutfağı, hiç şüphesiz ki Akdeniz ülkelerinin birbirleriyle etkileşimleri sonucu meydana gelen ürünleri kapsayan bir lezzet kültürü. Dolayısıyla Akdeniz mutfağının geçmişten günümüze Akdeniz sınırları içinde yaşayan tüm toplulukların, bulundukları verimli topraklar ve ılıman iklim sayesinde ürettiği ürünlerle ortaya çıktığı iddia edilebilir.
Akdeniz; Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesiştiği bir nokta olduğundan tarih boyunca bir ticaret merkezi görevi üstlendi. Bundan dolayı da pek çok kültür alışverişi sırasında gıda ürünlerinin de el değiştirdiği görüldü. Bu etkileşim ise Akdeniz mutfağının şekillenmesini sağladı. Hatta bir medeniyet, diğer bir topluluğun hükümetini devirdiğinde dahi Akdeniz mutfağı kültürel bir miras olarak kuşaktan kuşağa aktarılmayı başardı.
Çeşitli kültürlerle harmanlanarak bugünkü Akdeniz mutfağı anlayışını oluşturan yemekler ve mutfak uygulamaları da nihayetinde şöhretini tüm dünyaya yayabilen tatları oluşturdu. Peki bu tatları bu denli önemli kılan neydi? Dilerseniz Akdeniz mutfağının özelliklerini inceleyerek dünyanın dört bir yanına yayılmayı başaran bu mutfak kültürünü daha yakından tanıyalım.
Akdeniz Mutfağının Özellikleri
Büyük oranda Akdeniz iklimi ve bölge coğrafyası tarafından şekillendirilen bu mutfak kültüründe Akdeniz’e özgü sebze ve meyvelerin ağırlıklı olduğunu görebilmek mümkün. Akdeniz meyvelerinden biri olan zeytinin de gerek meyve halinde gerekse yağı ile Akdeniz lezzetlerinin temel unsuru olduğunu iddia etmek kesinlikle yanlış olmayacaktır. Zaten zeytinin bütün dünyaya Akdeniz ülkeleri tarafından ihraç edildiği de göz önünde bulundurulduğunda her şey çok daha anlamlı hale gelecektir.
Öte yandan bu gibi ortak noktalar olmasına karşın bazı bölgesel farklılıklar da mevcuttur. Doğu Akdeniz, Güney Avrupa ve Kuzey Afrika olarak üç büyük bölgede incelenen Akdeniz mutfağının tarihi gelişimi de düşünüldüğüne bu farklılıkların olması gayet normal karşılanabilir. Bu anlamda örneğin Türkiye, Yunanistan, Suriye, Lübnan, Filistin ve Mısır’ı kapsayan Doğu Akdeniz’de yemeklerde yoğurt ve beyaz peynir yaygın olarak kullanılmaktadır. Benzer şekilde maydanoz, sumak, nane ve limon suyu gibi lezzetler de Akdeniz yemeklerini karakterize eden tatlar arasında yer alıyor.
İtalya, Güney Fransa ve İspanya’nın içinde bulunduğu Güney Avrupa mutfağı ise Doğu Akdeniz mutfağından belirgin özellikleri ile kolaylıkla sıyrılabiliyor. Keçi ve kuzu etinin bolca yer aldığı bu kültürde domates, sarımsak, kapari, hardal, çam fıstığı ve anasına yaygın olarak rastlayabilmek mümkün.
Söz konusu Kuzey Afrika olduğunda ise bol miktarda baharat kullanımı olduğunu görebiliyoruz. Fas, Cezayir, Libya ve Tunus’u içine alana Kuzey Afrika mutfağında özellikle kimyon, kişniş, safran, tarçın ve kırmızı biberin yaygın olarak kullanıldığı biliniyor. Ayrıca kayısı, üzüm gibi meyvelerin kurutulmuş halleri de yemeklerde sıklıkla kullanılmaktadır. Kuzey Afrika yemeklerinde et ürünleri olarak da kuzu, koyun, keçi ve tavuk etlerinin baskın lezzetler olduğunu söyleyebiliriz.
Akdeniz Mutfağına Hayat Veren Gıdalar
Lezzetli olduğu kadar sağlıklı tatlar da barındıran Akdeniz mutfağı, vitamin ve mineral bakımından son derece zengin gıdalar içeriyor. Hatta uzmanlar, Akdeniz tipi beslenen kişilerin daha uzun ömürlü olduğuna işaret ediyor. Çünkü Akdenizliler hafif beslenme alışkanlıkları sayesinde kalp ve damar hastalıkları, kanser, şeker hastalığı, obezite gibi rahatsızlıklara çok daha nadir yakalanıyorlar.
Sağlıklı ve dengeli beslenmeyi mümkün kılan Akdeniz mutfağı incelendiğinde özellikle zeytin ve buğdayın büyük bir rol oynadığı görülüyor. Bu tarım ürünlerinin de zaten tarihin ilk dönemlerinden bu yana bölgede yetiştirildiği ve kullanıldığı biliniyor.
Zeytin
Daha önce de belirttiğimiz gibi coğrafi koşullarından dolayı Akdeniz, zeytin üretiminin en fazla olduğu bölge. Bu da doğal olarak yüksek miktarda zeytinyağı tüketimi olduğunu gösteriyor. Sağlıklı yemeklerin ana hammaddelerinden olan zeytinyağı, Akdeniz mutfağında hemen her yiyecekte kullanıldığından adeta bir sos işlevi görür.
Buğday
Akdeniz ikliminin başlıca ögelerinden buğday, Akdeniz mutfağının en sevilen lezzetlerinden makarna, kuskus, pide, ekmek vb. unlu mamüllerin hammadesini oluşturur. Hemen her yemeğe eşlik etmek üzer servis edilen bu lezzetlerin sebze, meyve, peynir ve et ürünleri ile birlikte ayrı bir yemek olarak servis edildiğini de görebilirsiniz.
Akdeniz Mutfağında Yaygın Olarak Kullanılan Diğer Tatlar
Zeytinyağlı ve buğdaylı ürünlerin yanı sıra Akdeniz kültüründe çok sayıda sebze ve meyve ile tahıl, et, süt ve deniz ürünlerinin de olduğunu söyleyebiliriz. Akdeniz mutfağına can veren diğer bölge ürünler ise şu şekilde listelenebilir:
Taze Sebzeler
Akdeniz mutfağına ait yemeklerde, taze sebze ve meyvelere yaygın olarak rastlanır. Ancak mevsiminde tüketmeye dikkat edilen bu ürünler, yemeklerde kavrulmuş halde, sotelenerek veya püre şeklinde kullanıldığı gibi taze olarak da servis edilir. Böylece pişirme sırasında vitaminlerin özünü kaybetmesinin önüne geçilmektedir. Domates, salatalık, marul, soğan, enginar, patlıcan bu anlamda en fazla tüketilen sebzeler olarak değerlendirilebilir.
Deniz Ürünleri
Akdeniz mutfağının önemli bir protein kaynağı olan balık ve kabuklu deniz ürünleri, genellikle ızgarada veya fırında pişirilerek tüketilir. Sağlığa pek çok faydası olduğu bilinen deniz ürünleri içinde Akdeniz mutfağında kendine en fazla yer bulanlar ise somon, sardalya ve orkinostur.
Et ve Süt Ürünleri
Akdeniz mutfağını sağlıklı yapan faktörlerden biri de hiç şüphesiz ki kalsiyumca zengin süt ürünleridir. Süt ürünleri olarak Akdeniz yemeklerinde yoğurt ve peynirlerin önemli bir yere sahip olduğu rahatlıkla iddia edilebilir. Et grubunda ise kümes hayvanları ve sığır etinin tercih edildiğini görebilmeniz mümkün. Et ürünleri yemeklerin ana malzemesi olarak kullanıldığı gibi yemeklere lezzet katmak için de kullanılmaktadır.
Baharat
Akdeniz Bölgesi’nde çok çeşitli otlar yetişmektedir. Bu otlar kimi zaman yemeklere tat katmak için kurutulur, kimi zaman da taze olarak servis edilir. Akdeniz lezzetlerine eşsiz tatlar katan otların başında fesleğen, kekik ve biberiye gelmektedir. Bu benzersiz lezzet vericilere ek olarak karabiber, kırmızıbiber, kimyon, çam fıstığı, nane gibi baharatlar da yaygın olarak kullanılmaktadır.
